Uvod
Sankcije koje su Sjedinjene Američke Države uvele Naftnoj industriji Srbije (NIS) izazvale su značajne poremećaje ne samo u poslovanju ove kompanije, već i u radu ostalih srpskih energetskih preduzeća. Ove mjere imaju direktan utjecaj na operativne aktivnosti, finansijske tokove i ukupnu stabilnost energetskog sektora u Srbiji.
Uvođenje sankcija i njihov utjecaj
Matična kompanija NIS a.d. uvrštena je na listu specijalno označenih državljana i blokiranih osoba američkog Ministarstva finansija. Ova odluka podrazumijeva zabranu svih transakcija između američkih subjekata i NIS-a, kao i njegovih operativnih podružnica. Prema godišnjim izvještajima domaćih kompanija u vlasništvu NIS-a, sankcije mogu značajno utjecati na operativne aktivnosti, finansijske tokove i sposobnost društva da ispunjava obaveze prema vjerovnicima, što može dovesti u pitanje i nastavak poslovanja u skladu s načelom stalnosti. Američke sankcije, koje su stupile na snagu prošle sedmice, odnose se i na povezana preduzeća NIS-a, te će imati direktan utjecaj na njihovo poslovanje, obaveze prema partnerima i ukupne rezultate.
Povezane kompanije i broj zaposlenih
NIS ima šest povezanih kompanija u Srbiji, koje zajedno zapošljavaju više od 6500 ljudi. Najveće među njima su Naftagas naftni sistemi i Naftagas tehnički sistemi, sa ukupno oko 2800 zaposlenih. Naftagas naftni sistemi, čija je osnovna djelatnost istraživanje i eksploatacija nafte i plina, zapošljava 2415 radnika. Ukupni prihodi ove kompanije u 2024. godini iznosili su 16,7 milijardi dinara, što je povećanje od milijardu dinara u odnosu na prethodnu godinu, ali je dobit drastično pala sa 215,3 miliona na 6,2 miliona dinara. Naftagas tehnički sistemi, koji se bave održavanjem i popravkom opreme, zapošljavaju 429 radnika. Njihovi prihodi su porasli sa 2,6 na 4,5 milijardi dinara, dok je dobit gotovo udvostručena – sa 115,5 na 213,7 miliona dinara.
Benzinske stanice i skladištenje pod sankcijama
NIS Petrol AD, kompanija koja se bavi prodajom goriva, takođe je obuhvaćena američkim sankcijama. Organizovana je kao akcionarsko društvo, ali je NIS jedini vlasnik. Ova kompanija zapošljava 2972 radnika. Ukupni prihodi u 2024. godini iznosili su 6,3 milijarde dinara, što je 600 miliona više nego prethodne godine, a dobit je porasla sa 158,2 na 286,4 miliona dinara. Manja podružnica NIS MTO d.o.o., koja se bavi skladištenjem, ima 84 zaposlena. Njeni prihodi su u 2024. godini gotovo četiri puta veći nego prethodne godine – sa 99,5 miliona na 491,4 miliona dinara, dok je dobit porasla sa 51,1 na 69,8 miliona dinara. Značajan dio NIS-ovog sistema čini i NTC NIS Naftagas d.o.o., naučno-tehnološki centar sa skoro 400 zaposlenih. Njegov profit je porastao sa 266,4 na 433,9 miliona dinara, a ukupni prihodi su dostigli 3,4 milijarde, što je 300 miliona više nego 2023. godine.
Petrohemija – jedini gubitaš
Jedina kompanija u sistemu koja posluje s gubitkom je Petrohemija iz Pančeva, u kojoj NIS ima 90% vlasništva, dok ostatak pripada državi Srbiji. Petrohemija već godinama posluje s gubicima, a taj trend se nastavio i nakon što je NIS konverzijom dugova u kapital preuzeo većinski udio. Ukupni prihodi su u 2024. godini porasli sa 31,9 na 33,7 milijardi dinara, ali je gubitak, iako prepolovljen, i dalje značajan – smanjen je sa 18,3 na 7,6 milijardi dinara.
Sestrinske kompanije i dodatni pritisci
Pored šest glavnih podružnica, NIS ima i sestrinske kompanije u Srbiji – Gazprom Energoholding Serbia, Linde Gas Serbia i Srbokoka d.o.o. Jagodina. U Linde Gas Serbia NIS ima 12,44% udjela, dok je većinski vlasnik njemački Linde GmbH, a kompanija se bavi proizvodnjom industrijskih plinova. Gazprom Energoholding Serbia je u zajedničkom vlasništvu ruske Jad Centrenergoholding (51%) i NIS-a (49%) i djeluje kao holding kompanija sa nizom povezanih preduzeća. Srbokoka iz Jagodine je u blokadi od 2016. godine i trenutno prolazi kroz proces reorganizacije.
Zaključak: Dugoročne posljedice sankcija
Sankcije SAD-a stavljaju cijeli NIS-ov sistem pod ozbiljan pritisak. Iako su neke podružnice uspjele zadržati dobit, analitičari upozoravaju da će ograničenja u međunarodnim transakcijama i otežan pristup finansijskim tržištima dugoročno usporiti poslovanje i dovesti u pitanje likvidnost koncerna koji zapošljava više od 6500 ljudi.
