Rusija pokreće hitnu akciju zbog potonulih nuklearnih podmornica
Ruske vlasti planiraju da izvuku dvije potonule nuklearne podmornice sa dna Arktičkog okeana, zbog straha da bi mogle početi da propuštaju radioaktivni otpad i time zagade okolne vode. Podmornice K-27 i K-159, koje su decenijama ležale na dnu, biće izvađene u okviru višemilijardnog projekta koji priprema Kremlj. Ova odluka dolazi u trenutku kada stručnjaci i zvaničnici izražavaju sve veću zabrinutost zbog pogoršanja stanja ovih podmornica, koje sadrže značajne količine nuklearnog materijala.
Planovi i pripreme za vađenje podmornica
Ruska državna nuklearna agencija Rosatom najavila je da će pripreme za vađenje podmornica početi naredne godine, nakon što je vlada odobrila potrebna sredstva. Prema planu, federalni budžet za 2026. godinu i period do 2028. predviđa finansiranje sanacije arktičkih mora od potonulih i odbačenih objekata opasnih po radijaciju, s početkom radova 2027. godine. Ipak, zvanična saopštenja ne otkrivaju u potpunosti složenost i visoke troškove ovog projekta.
Istorija i problemi podmornice K-27
K-27 je bila eksperimentalna jurišna podmornica izgrađena 1950-ih, opremljena sa dva reaktora i inovativnim sistemom hlađenja na bazi rastopljenog metala. U službu je ušla 1963. godine, ali je sistem hlađenja propuštao radioaktivne gasove u mašinsku prostoriju, što posada nije na vrijeme prepoznala. Kao posljedica, najmanje devet članova posade izgubilo je život zbog izloženosti radijaciji. Reaktor je dodatno kontaminirao unutrašnjost podmornice, čineći je neupotrebljivom. Povučena je iz upotrebe 1979. godine, a prije potapanja u plitkim vodama Karskog mora, reaktorski odjeljak je zapečaćen katranom. Zbog male dubine na kojoj se nalazi, olupina je izložena plimama i morskim strujama koje prijete njenoj stabilnosti.
Sudbina podmornice K-159
Druga potonula podmornica, K-159, nije bila namijenjena potapanju, već je završila na dnu mora nakon neuspjele operacije ruske mornarice. Porinuta je 1963. godine kao nuklearna jurišna podmornica, ali je tokom službe imala problema sa curenjem radijacije, što je zahtijevalo stalne popravke. Povučena je iz upotrebe 1989. godine i ostavljena da rđa četrnaest godina, sve dok Rusija nije dobila sredstva za njenu demontažu. Međutim, trup podmornice bio je toliko zahrđao da je potonula tokom tegljenja ka brodogradilištu, noseći sa sobom 800 kilograma nuklearnog goriva i devet članova posade na dno, na dubinu od 210 metara.
Izazovi i rizici vađenja podmornica
Vađenje nuklearnih podmornica sa morskog dna izuzetno je složen i skup proces, ali nije bez presedana. Godine 2002. holandska kompanija Mammoet uspješno je podigla podmornicu Kursk iz Barencovog mora, koristeći specijalno izgrađenu baržu i kablove pričvršćene ispod olupine. Sličan pristup biće potreban i za K-27 i K-159.
Ekološke prijetnje i upozorenja stručnjaka
Norveška fondacija Bellona, koja prati ekološke prijetnje u regionu, prošle godine je upozorila na opasnost koju predstavljaju ove dvije podmornice. Prema njihovom izvještaju, K-27 i K-159 zajedno sadrže milion kirija radijacije, što je oko četvrtina količine oslobođene tokom prvog mjeseca katastrofe u Fukušimi. Zaptivni materijal oko reaktora K-27 predviđen je da spriječi curenje radijacije do 2032. godine, ali to rješenje nije trajno. Posebno zabrinjava mogućnost da visoko obogaćeno gorivo iz K-27, pod određenim okolnostima, izazove nekontrolisanu nuklearnu lančanu reakciju i lokalno oslobađanje radijacije. Položaj K-159, sjeverno od Murmanska, u jednom od najplodnijih ribolovnih područja i na prometnim pomorskim rutama Barencovog mora, dodatno povećava rizik. Radioaktivno curenje iz ove olupine moglo bi imati katastrofalne posljedice ne samo za norvešku, već i za rusku ribarsku industriju.
